Middernacht. April werd mei en Sinan Çankaya was te gast in het programma Nooit Meer Slapen op Radio 1. Natuurlijk naar aanleiding van zijn nieuwe boek “Galmende Geschiedenissen”. Het had voor mij een kortere nachtrust tot gevolg en een zoektocht welke lokale winkel zijn boek op voorraad had. Nog voor de duisternis opnieuw ons land bedekte had ik de eerste drie hoofdstukken al gelezen.
Voor het eerst in een halve eeuw tijd heb ik twijfels over het nut van de dodenherdenking. Sinan Çankaya reikte me via de radio het vocabulaire aan om dit onder woorden te brengen. Het ongemak schuilt in de zin “Dit nooit meer.” Want was wat de afgelopen jaren zich in Syrië voltrok niet een nieuw Auschwitz? En dat terwijl we al 79 jaar “nooit meer” zeggen.
Waarin verschillen de beelden die vanuit Gaza komen met de beelden die we van Auschwitz kennen? Beelden van mannen die veertig kilo wegen en vrouwen dertig kilo. Gefotoshopte beelden volgens Leon de Winter. Waren er geen woorden van vergelijkbare strekking over de deportatie van de Joden in de beginjaren van de oorlog? Tot het te laat was.
Nederlandse medewerking
Minstens vijftien Nederlandse mannen en negen Nederlandse vrouwen hebben tijdens de Tweede Wereldoorlog in Auschwitz aan de zijde van de nazi’s meegewerkt aan massamoord. Zo ontdekte onderzoeksjournalist Stijn Reurs. Minstens één Nederlander was actief bij de gaskamers. Mogelijk zelfs meer. In zijn boek “Galmende Geschiedenissen” benoemt Sinan Çankaya een experiment van kamparts Mengele die mij maar niet los wil laten: Hoe lang blijft een baby in leven zonder eten en drinken. Zal één van de Nederlanders hier ook betrokken bij zijn geweest?
Slechts een klein deel van de Nederlanders zat in de Tweede Wereldoorlog in het verzet. De meesten zwegen of collaboreerden. Hoe waarachtig is daarmee de jaarlijkse dodenherkenning. Herdenken we daadwerkelijk de doden of sussen we ons geweten? Pas in de jaren zestig, onder druk van de gemeenschap zelf, werd de Joodse gemeenschap erkend binnen de herdenking. In 1994 was Hannes Weiss de eerste Sinti-vertegenwoordiger die een krans mocht leggen op de Dam. En heel recent, vanaf 2022, worden Indonesische slachtoffers herdacht.
Onderbelichte zwarte bladzijden
De Nederlandse medewerking aan de deportaties, de koloniale oorlog in Indonesië. Het zijn zwarte bladzijdes uit de vaderlandse geschiedenis waar we het liever niet over hebben. Net als Srebrenica. Of de UNIFIL missie in 1982. Als je al deze gebeurtenissen op een rij zet, valt op dat Nederland wel erg vaak betrokken is geweest bij een genocide. En niet als verzetsheld. Iets wat onderbelicht is in het verhaal van Nederland dat onze kinderen op school meekrijgen.
Wat “Galmende geschiedenissen” van Sinan Çankaya vooral duidelijk maakt is hoeveel vrijheid je kwijtraakt als je besluit in zee te gaan met een uitgever. Zelfs als dat verzetsuitgeverij De Bezige Bij is. Reacties op Çankaya zijn Instagram maken duidelijk dat integreren niet mogelijk is zonder naamsverandering en plastische chirurgie. Behalve natuurlijk als je opgaat in de zwijgende meerderheid. Maar waar dat toe leidt heeft de geschiedenis al meerdere malen laten zien.
Waarschijnlijk herdenk ik straks om 20.00 gewoon weer twee minuten in stilte. Maar het zaadje dat het anders moet is geplant.
Foto: video still